مقدمه

هورمون تحریک‌کننده فولیکول (Follicle Stimulating Hormone:FSH) هورمونی است که توسط غده هیپوفیز قدامی ترشح می‌شود. تولید FSH توسط سیستم پیچیده‌ای شامل هیپوتالاموس، هیپوفیز و هورمون‌های تولید شده توسط تخمدان‌ها (در زنان) و بیضه‌ها (در مردان) کنترل می‌شود. این هورمون نقش اساسی در تنظیم چرخه قاعدگی و تولید مثل در زنان و همچنین در تنظیم تولید اسپرم در مردان ایفا می‌کند. در خانم‌ها، FSH به رشد و بلوغ فولیکول‌های تخمدانی کمک کرده و درآقایان، بر روی سلول‌های سرتولی در بیضه‌ها تأثیر می‌گذارد تا اسپرم تولید کنند.

ساختار و عملکرد FSH

FSH یک گلیکوپروتئین است که از دو زنجیره آلفا و بتا تشکیل شده است. زنجیره بتا در تعیین فعالیت‌های بیولوژیکی هورمون اهمیت ویژه‌ای دارد. در زنان، FSH  باعث تحریک رشد فولیکول‌های تخمدانی و ترشح استروژن می‌شود، که این امر به تنظیم چرخه قاعدگی کمک می‌کند. سطح هورمون FSH بالا در خانم‌ها به این معنی است که احتمال بارداری کمتر است. البته این بدان معنا نیست که احتمال بارداری وجود ندارد، اما احتمالاً پروسه بارداری سخت‌تر و نیاز به اعمال روش‌های کمک باروری خواهد بود. به علاوه، مقدار FSH پایین در یک خانم نشان‌دهنده تولید نکردن تخمک توسط تخمدان است و درواقع هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز، به درستی فعالیت نمی‌کنند. در مردان، این هورمون بر سلول‌های سرتولی تأثیر گذاشته و به تولید اسپرم کمک می‌نماید. اگر نتیجه آزمایش FSH در آقایان، سطح بالایی از این هورمون را در خون بروز دهد، نشان‌دهنده این است که احتمالاً مشکلاتی همچون سندرم کلاین‌فلتر، عدم وجود بیضه یا اختلال در عملکرد آن و یا انجام شیمی‌درمانی وجود دارد. میزان FSH پایین‌ در مردان، به این معنی است که دستگاه تناسلی اسپرمی تولید نکرده و یا اینکه عملکرد هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز دچار اختلال شده است.

علت انجام  تست FSH

تست FSH برای ارزیابی عملکرد غده هیپوفیز و تخمدان‌ها یا بیضه‌ها استفاده می‌شود. این تست می‌تواند به تشخیص اختلالات ناباروری، مشکلات قاعدگی، و شرایطی مانند سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) و نارسایی زودرس تخمدان کمک کند. توجه داشته باشید که سن در باروری یک خانم تأثیر بسیار زیادی دارد. با افزایش سن احتمال تولید تخمک با کیفیت بسیار کم می‌شود. معمولاً پزشک تست هورمون FSH را همراه با سایر آزمایشاتی که سطح هورمون لوتئینه‌کننده (LH)، استرادیول و پروژسترون را تعیین می‌کنند، برای بررسی ذخایر تخمدان انجام می‌دهد. پزشک از این تست برای تشخیص فرارسیدن یائسگی نیز استفاده می‌کند. افزایش میزان این هورمون می‌تواند به‌عنوان یکی از نشانه‌های نزدیک شدن به یائسگی در نظر گرفته شود. درآقایان نیز برای ارزیابی مشکلات تولید اسپرم و تشخیص عدم تستوسترون نیز کاربرد دارد.

علائم افزایشFSH

• این علائم در زنان شامل دوره‌های قاعدگی نامنظم، گرگرفتگی و سردرد است.
• علامت خاصی برای افزایش FSH در مردان وجود نداشته و درواقع از روی ناتوانی در باروری می‌توان به افزایش آن مشکوک شد.

علائم کاهشFSH

علائم زیر می‌تواند نشانه کاهش سطح FSH در آزمایش خون باشد:

• ناباروری
• اختلال در چرخه قاعدگی
• اختلال نعوظ در مردان
• پوکی استخوان
• سردرد
• کاهش بینایی

نمونه مورد نیاز

یک نمونه خون وریدی معمولاً کافی است و برای اندازه‌گیری دقیق، بهتر است در روز سوم یا چهارم چرخه قاعدگی بانوان انجام شود.

آمادگی‌های قبل از انجام آزمایش

• بیماران باید قبل از انجام آزمایش از مصرف الکل و داروهای خاص خودداری کنند.
• آزمایش FSH برای آقایان شرایط خاصی ندارد.
• در خانم‌ها ممکن است پزشک دستور انجام آزمایش FSH را در روزهای خاصی از چرخه قاعدگی (در روز سوم یا چهارم) بدهد.
• این آزمایش خون نیاز به ناشتایی ندارد، اما اگر دارویی مصرف می‌کنید یا باردار هستید، حتماً این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید.

عوامل تداخلی

• عوامل متعددی می‌توانند نتایج تست FSH را تحت تأثیر قرار دهند، از جمله داروهای هورمونی، استرس، ورزش شدید و برخی بیماری‌های دیگر.

• بلوغ زودرس، تخمدان پلی کیستیک، یائسگی زودرس و ناباروری شایع‌ترین اختلالاتی است که نتیجه آزمایش FSH را دچار تغییر می‌کند.
• بیماری‌های زمینه‌ای تأثیرگذار در نتیجه آزمایش FSH شامل سندرم کلاین فلتر، سندرم ترنر، کم‌خونی داسی شکل، تومورهای هیپوفیزی و اختلالات هیپوتالاموس می‌باشند.

تست‌های مرتبط

در صورتی که نتایج تست FSH غیرطبیعی باشد، ممکن است پزشک تست‌های دیگری را نیز برای ارزیابی دقیق‌تر تجویز کند که شامل موارد زیر است:

• LH
• Strogen
• Progesterone
• Estradiol
• Prolactin
• Testosterone
• Semen Analysis

موارد تکمیلی

داروهایی مانند سایمتیدین، کلومیفن و دیژیتالیس ممکن است نتایج آزمایش FSH را افزایش داده و داروهایی مانند قرص‌های جلوگیری از بارداری، داروهای ضد تشنج، فنوتیازین‌ها و درمان‌های هورمونی FSH را کاهش می‌دهند.

نتیجه‌گیری

تست FSH یک ابزار کلیدی در ارزیابی عملکرد باروری در مردان و زنان است. این تست می‌تواند به تشخیص مشکلات و اختلالات مرتبط با باروری کمک کند و به پزشکان امکان برنامه‌ریزی درمان‌های مناسب را بدهد.

سخن پایانی

آزمایشگاه آریانا، با برخورداری از آخرین تجهیزات آزمایشگاهی و تیم تخصصی مجرب، آماده ارائه خدمات با بالاترین دقت و کیفیت به مراجعان گرامی در این زمینه خواهد بود.